Ο Πύργος του Τρουπάκη-Μούρτζινου στην Καρδαμύλη χτίστηκε το 1807, και αποτελείται από ένα σύμπλεγμα κτισμάτων, αρκετά καλά συντηρημένων μέσα στο οποίο περικλείεται και ο κατά πολύ παλαιότερος ναός του Αγίου Σπυρίδωνα (1685-1715). Ήταν το οχυρό της οικογένειας Τρουπάκη-Μούρτζινου, ανταγωνιστών της οικογένειας Μαυρομιχάλη από την Αρεόπολη. Η οικογένεια Τρουπάκη ήταν μια από τις ισχυρότερες και κυρίαρχες οικογένειες στη Μεσσηνιακή Μάνη και διοίκησαν την καπετανία της Ανδρούβιστας για περισσότερα από 200 χρόνια. Στις 6 Γενάρη 1821 ήρθε από τη Ζάκυνθο ο Κολοκοτρώνης και φιλοξενήθηκε εδώ σε αυτόν τον πύργο κάπου δυόμιση μήνες, ώσπου μαζί με τους αγωνιστές της Ανδρούβιστας και τους άλλους αρχηγούς έγινε η εξόρμηση και ξεκίνησαν για την κατάκτηση της Καλαμάτας. Ο πύργος διακρίνεται για τα τέσσερα επίπεδά του ενώ διαθέτει στέρνα, σιδηρουργείο (το μοναδικό που έχει εντοπιστεί στη Μάνη), πολεμίστρα και αμυντική υποδομή με φρούριο. Σε αρμονική σύνδεση με τα παράσπιτα και το παραδοσιακό ελαιοτριβείο του, περιβάλλεται από οχυρωματικό περίβολο δίνοντας στον επισκέπτη τη δυνατότητα να δει από κοντά ένα μικρό αλλά πολύ αξιόλογο δείγμα της μανιάτικης καστροπολιτείας. Μπαίνοντας στο Κάστρο από τη μισογκρεμισμένη τοξωτή πύλη μας υποδέχεται η μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, οικογενειακή εκκλησία των Τρουπάκηδων-Μούρτζινων, έργο που επιδεικνύει την ισχύ και την οικονομική ευρωστία της οικογένειας. Κτισμένος με “δανεικά” υλικά από αρχαία κτίσματα, με θαυμάσιες γλυπτές παραστάσεις στα πλαίσια των παραθυριών, με εντυπωσιακό τρούλο και ένα επιβλητικό τετραώροφο μήκους 17 μέτρων καμπαναριό, επτανησιακής τέχνης. Στην είσοδό της εντυπωσιάζει ο ανάγλυφος δικέφαλος αετός, που ήταν βυζαντινό έμβλημα. Στον ναό του Αγ. Σπυρίδωνα ο Θ. Κολοκοτρώνης λειτουργήθηκε με τα παλικάρια του παραμονές του μεγάλου ξεσηκωμού πριν κατέβει στην Καλαμάτα. Σήμερα λειτουργεί ως μόνιμη έκθεση Μουσείου που στεγάζεται στην τριώροφη οχυρή κατοικία – οντά αλλά και το ίδιο το συγκρότημα λειτουργεί ως έκθεμα με την ανάδειξη των χώρων του και της ιδιαίτερης λειτουργίας τους (πύργος, σιδηρουργείο, στέρνα, λαχανόκηπος, ελαιοτριβείο, οικογενειακός ναός).
Στον Άγιο Δημήτριο. Ο Καπετάν Χρηστέας ήταν καπετάνιος της περιοχής και με τα παλικάρια του συμμετείχαν στην απελευθέρωση της Καλαμάτας και στον αγώνα του 1821. Ο Ιμπραήμ το 1826 προσπάθησε να αποβιβαστεί στο λιμανάκι του χωριού αλλά απέτυχε όπως συνέβη και στην υπόλοιπη Μάνη. Εδώ βρισκόταν το ιστορικό κανόνι γνωστό σε όλη τη Μάνη με το όνομα “Κοψοχείλα”, του οποίου χειριστής ήταν ο Στέφανος Χρηστέας ή Ξυδέας, από τον Άγιο Δημήτρη. Το κανόνι αυτό είχε κουρσέψει ο Καπετάν Χρηστέας με τα παλικάρια του από ένα μεγάλο Βενετσάνικο καράβι και το όνομα το πήρε όταν κτυπώντας την Ναυαρχίδα του Ιμπραήμ κόπηκε ένα κομμάτι από το επάνω μέρος του χείλους του.
Βρίσκεται στη Χαραυγή στα Σωτηριάνικα, και καταλαμβάνει την κορυφή ενός λόφου που είναι γνωστός με την ονομασία Πετροβούνι. Αποτελεί ένα είδος μικρού, ιδιωτικού κάστρου της οικογένειας των Καπετανάκηδων, τυπικό δείγμα της ιδιότυπης μανιάτικης κοινωνικής και αρχιτεκτονικής παράδοσης το οποίο εξυπηρετούσε κυρίως σκοπούς παρατήρησης της ευρύτερης περιοχής και το οποίο διατηρείτε σε καλή κατάσταση.
Οι Καπετανάκηδες ήταν μια από τις μανιάτικες οικογένειες που σαν οπλαρχηγοί που ήταν ξεκίνησαν και συνέχισαν τον επαναστατικό αγώνα των Ελλήνων το 1821 κατά των κατακτητών τους. Διαθέτει τρεις ορόφους και περιβάλλεται από κυκλικούς πυργίσκους οι οποίοι συμπληρώνουν κατάλληλα την επιβλητική μορφή του. Για να τον επισκεφτείτε πρέπει να πάτε προς Καλαμάτα και φτάνοντας μετά την γέφυρα της Κοσκάραγας στην διασταύρωση για Σωτηριάνικα (13 χλμ. από Καλαμάτα) πηγαίνετε προς το κάστρο το οποίο απέχει από εκεί 1600 μέτρα.
Ο Πύργος του Κουμουνδούρου με τον ενσωματωμένο ανεμόμυλο, στον οικισμό Γαρμπελιάς του χωριού Κάμπος κτισμένος (μετά το 1830) από πέτρα, έχει αμυντικό κυρίως χαρακτήρα. Πρόκειται για τον Πύργο του Καπετάνιου Κουτήφαρη και αργότερα του καπετάνιου Κουμουνδούρου ή Κουμουντουράκη (μετέπειτα Μπέη της Μάνης και προγόνου του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου) που τον πολιόρκησαν στο κάστρο, τον συνέλαβαν και τον εξόντωσαν στην Κων/λη οι Τούρκοι. Έχει συνδέσει τη φήμη του κυρίως με το γεγονός ότι πιθανόν αποτέλεσε το πατρικό του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, του για σειρά ετών πρωθυπουργού της Ελλάδος κατά τα μεταεπαναστατικά χρόνια. Δίπλα στον πύργο Κουμουνδούρου βρίσκεται Μυκηναϊκός θολωτός τάφος του Μαχάονα, (γιος του Ασκληπιού), του 1250 π.Χ.
Ο Πύργος του Κιτρινιάρη-Ξανθέα βρίσκεται πάνω σε ένα χαρακτηριστικό ύψωμα των βράχων και σε υψόμετρο 700 μέτρων στα όρια του Δημοτικού Διαμερίσματος Εξωχωρίου. Ο πύργος αποτελεί ένα τυπικό δείγμα οχυρωμένης κατοικίας (πυργόσπιτου) του 18ου αιώνα και όταν η περιοχή έσφυζε από ζωή και η διακίνηση των ανθρώπων γινόταν πεζή και με ζώα ο πύργος λόγω της στρατηγικής του θέσης έλεγχε τις διαβάσεις και δέσποζε της χαράδρας. Είναι κτισμένος με αργούς λίθους από ντόπιο ασβεστολιθικό πέτρωμα με μερική χρήση ημιλαξευτών λίθων στα ανοίγματα. Στη σημερινή του μορφή αποτελείται από ένα τετράγωνης σχεδόν κάτοψης τριώροφο πύργο και ένα ορθογωνικής κάτοψης διώροφο πρόκτισμα. Τα πατώματα ανάμεσα στους ορόφους ήταν ξύλινα, ενώ η κάλυψη γινόταν με ξύλινη δίρριχτη στέγη, η οποία δεν σώζεται σήμερα. Διαθέτει τρεις ορόφους με αρκετές πολεμότρυπες στις τέσσερις πλευρές του. Τα παράθυρα σε σχήμα καμάρας, ο μαντρότοιχος και η τοξωτή του θύρα συμπληρώνουν το ιστορικό αυτό κτίριο που αποτελεί ενδιαφέρον δείγμα της προεπαναστατικής οχυρωματικής αρχιτεκτονικής της Μάνης.
Βρίσκετα στην Καστάνια της Μεσσηνιακής Μάνης, και έχει συνδέσει τη φήμη του με το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη καθώς σε αυτόν είχε βρει καταφύγιο κατά το διωγμό των κλεφτών το 1803. Από εδώ επίσης διέφυγε, το Μάρτιο του 1806, προς την Ελαφόνησο. Πρόκειται για έναν πολυώροφο πύργο του 18ου αιώνα ο οποίος αντικατοπτρίζει την παραδοσιακή μανιάτικη αρχιτεκτονική εμπλουτισμένη με γραφικές καταχύστρες και αμυντικές πολεμότρυπες και ξεχωρίζει για τους τέσσερις κυκλικού σχήματος πυργίσκους του.
Ο Πύργος του Πατριαρχέα στο Προσήλιο εντάσσεται και αυτός με τη σειρά του στη γνωστή παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Μάνης. Με περίπου τετράγωνη κάτοψη, είναι ένα κτίσμα μεγάλου ύψους κατασκευασμένο από τοπικούς λίθους σε τρία ή τέσσερα διαφορετικά επίπεδα. Ο αμυντικός κυρίως χαρακτήρας του πύργου και τα παράθυρά του προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία σχετικά με την ταραγμένη ιστορικά περιοχή και τους μακρόχρονους αγώνες της.
Στον οικισμό Λιμπόχοβα (Ζαχαριάς), βρίσκεται ο αναπαλαιωμένος πύργος του Κουκέα (ιδιοκτησίας του κ. Σταυριανού Κατσιρέα, Ζωγράφου), που είναι γνωστός ως Πύργος του Ζαχαριά επειδή μέσα σε αυτόν δολοφονήθηκε το 1805 ο αρματολός Ζαχαριάς Μπαρμπιτσιώτης που ήταν κουμπάρος με το Κουκέα. Κτίστηκε το 1800 και αργότερα που αφαίρεσαν ένα τμήμα του τοίχου επειδή ήταν πολύ ψηλός, έγραψαν σε αγκωνάρι με καλέμι χρονολογία 1808. Έξω από τον Πύργο υπάρχει προτομή του Ζαχαριά.
Στον παραδοσιακό οικισμό Λαγκάδα βρισκεται ο πενταόροφος πολεμόπυργος της ισχυρής οικογένειας Καπιτσίνων, αντιπροσωπευτικό δείγμα της προεπαναστατικής περιόδου με χαρακτηριστική λιτότητα στη μορφολογία, τετράγωνη μονόχωρη κάτοψη, μία κύρια τοξωτή είσοδος , πολλές ντουφεκίστρες σε όλους τους ορόφους και σε διάφορα ύψη, και τα τέσσερα κυλινδρικά γωνιακά κλουβιά.
Στη νησίδα Κρανάη (Μαραθονήσι) βρίσκεται ο πύργος του Τζανετάκη-Γρηγοράκη, που αποτελείται από έναν επιβλητικό πύργο και μια μεγάλη διώροφη μακρόστενη οικία σε επαφή με τη βόρεια πλευρά του πύργου, καθώς επίσης και από μια ημιυπόγεια θολωτή δεξαμενή σε επαφή με τον πύργο που εξυπηρετούσε το συγκρότημα. Θαυμάσιο μνημείο παραδοσιακής μανιάτικης αρχιτεκτονικής, που χτίστηκε το 1829 από τον ομώνυμο στρατηγό της επανάστασης, ήταν η έδρα του 3ου Μπέη της Μάνης του Τζανέμπεη και πολλών άλλων επιφανών ανδρών της οικογένειας Γρηγοράκη, έχει αναστηλωθεί και λειτουργεί ως λαογραφικό μουσείο της Μάνης.
Δεσπόζει στο Λιμένι. Το αναστηλωμένο τετραόροφο Πυργόκαστρο των Μαυρομιχαλαίων με τοξωτά ανοίγματα, κτιριακό συγκρότημα ανεκτίμητης αξίας, ανήκε στον γνωστό αρχηγό-μπέη της Μάνης που πρωταγωνίστησε στην επανάσταση του 1821. Ο πύργος αποτέλεσε το στρατηγείο των Μανιατών στην επανάσταση. Κοντά στο εκκλησάκι του Αη Σώστη συναντάμε τον ανδριάντα του Πετρόμπεη. Το αρχοντικό των Μαυρομιχαλαίων, που αποδεικνύει την ανάπτυξη του χωριού κατά τα προεπαναστατικά χρόνια, έχει αναπαλαιωθεί και χρησιμοποιείται σαν Μουσείο (Μπενάκειο).
Στην Αρεόπολη βρίσκεται ο πύργος του Καπετανάκου, γνωστής οικογένειας της περιοχής που αποτελεί δείγμα χαρακτηριστικό μανιάτικου πύργου, χτισμένος στα 1865, τον οποίον αγόρασε κι αναπαλαίωσε ο Ε.Ο.Τ. και λειτουργεί ως ξενώνας αποτελούμενος από ισόγειο και δύο ορόφους, λιακωτό και αυλή με στέρνα.
Ο πύργος Πικουλάκη στην Αρεόπολη, τυπικό δείγμα οχυρής κατοικίας της περιοχής, με πύργο και οικία, γύρω από εσωτερική μικρή αυλή, είναι ένα ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Ο Πύργος ανήκε στην οικογένεια Πικουλάκη που ήταν μία από τις πιο γνωστές οικογένειες της προεπαναστατικής περιόδου στη Μάνη, είναι ένα από τα ιστορικά κτίσματα του οικισμού, μιας και σε αυτό το σημείο οι Μανιάτες απέκρουσαν τους Αιγυπτίους του Ιμπραήμ πασά όταν έκαναν απόβαση στο Διρό. Ο Πύργος παραχωρήθηκε στο ελληνικό δημόσιο και λειτουργεί σαν Βυζαντινό Μουσείο της Αρεόπολης ενω εκτίθεται μόνιμα η έκθεση με τίτλο “Ιστορίες θρησκευτικής πίστης στη Μάνη”.
Στον Αγερανό δίπλα στον Ι. Ν. των Ταξιαρχών βρίσκεται ένας από τους πιο ιστορικούς πύργους της Μάνης, ο πύργος των Γρηγοράκηδων. Εδώ είχε την έδρα του ο Αντώνης Γρηγοράκης (Αντωνόμπεης), που ήταν ο 5ος μπέης της Μάνης(1803 – 1808). Το φρουριακό συγκρότημα με τα τείχη, το παλατάκι, τη πύλη κ.α., αποτελεί εξαίρετο δείγμα της Μανιάτικης αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα, που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη. Η φημισμένη οικογένεια ανέδειξε 3 Μπέηδες που ηγεμονούσαν 26 χρόνια στη Μάνη.
Η πολυφωτογραφημένη Βάθεια, το χωριό με τους διάσημους και εντυπωσιακούς πύργους και πολεμόπυργους. Η Βάθεια έχει χαρακτηριστεί ως ο “Παρθενώνας” της μανιάτικης αρχιτεκτονικής παράδοσης. Είναι χτισμένη στην κορυφή ενός λόφου σε μικρή απόσταση από την θάλασσα. Μια μικρή βόλτα στα στενά δρομάκια του οικισμού αποκαλύπτει στον ταξιδιώτη την ομορφιά της μοναδικής μανιάτικης αρχιτεκτονικής σε ένα συμπαγές σύνολο, καθώς στη Βάθεια υπάρχουν 70 κατοικίες, 4 εκκλησίες και δύο πολεμόπυργοι σε μόλις 17 στρέμματα! Όλοι μαζί οι πύργοι αποτελούσαν ένα οχυρό απόρθητο. Ιδιόμορφα κτίσματα, δίνουν την εντύπωση οχυρωματικών δημιουργημάτων, μολονότι κτίσθηκαν για κατοικίες. Τα πυργόσπιτα υψώνουν τους δυο, τρεις και τέσσερις ορόφους τους πάνω στον απότομο λόφο, χωρισμένα στις παλιές γειτονιές των Καραμπατιάνων, των Μιχαλακιάνων, των Καληδωνιάνων και άλλες. Τα περισσότερα σπίτια και πύργοι χρονολογούνται στην περίοδο 1840-1900 . Κατά την περίοδο της μεγάλης φυγής των κατοίκων της επαρχίας προς τα μεγάλα αστικά κέντρα, έφτασε μέχρι το 1980 να είναι σχεδόν ολοκληρωτικά εγκαταλελειμμένη. Μετά το 1980 ο ΕΟΤ αναστήλωσε τους περισσότερους πύργους και τους διαμόρφωσε σε ξενώνες.
