Οδηγώντας από Καλαμάτα προς Στούπα 1 χλμ μετά από το Σταυροπήγιο υπάρχει πινακίδα για το μοναστήρι (250 μ. από το δρόμο). Η γυναικεία μονή Ανδρουμπεβίτσας, είναι βυζαντινό κτίσμα με στοιχεία μανιάτικης αρχιτεκτονικής. Στο Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, σώζονται μερικές σπουδαίες τοιχογραφίες του 13ου αιώνα. Η Μονή κτίστηκε την αμέσως μετά την εποχή των Αυτοκρατόρων της Κωνσταντινουπόλεως Κομνηνών δηλ. την χρονική περίοδο, μεταξύ 12ου – 13ου αιώνα, όπως διαπιστώνεται από τον ρυθμό του μικρού ναού και από την τεχνοτροπία των αγιογραφιών του. Υπάρχει συνεχόμενος προς τον παλαιό και νεότερος σταυρεπίστεγος με τρούλο ναός της Μάνης, ο οποίος κτίστηκε το 1704 και είναι γεμάτος από αγιογραφίες. Επί σειρά αιώνων, η Μονή άκμασε, με παράλληλη οικονομική ανάπτυξη γεωργικής και κτηνοτροφικής ζωής, των κοντινών οικισμών της, οι οποίοι και εμφανίζονται σε έγγραφα του Οικουμενικού Πατριαρχείου και στις σωζόμενες βενετικές απογραφές. Ο ισχυρός γείτονας της Μονής ήταν το Κάστρο της Ζαρνάτας. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204), η κατοχή της Μονής όπως και της υπόλοιπης περιοχής, εναλλασσόταν μεταξύ Φράγκων και Τούρκων έως την αποτυχημένη επανάσταση του Ορλώφ το 1790, όπου καταστράφηκε από τους Τούρκους και εγκαταλείφτηκε. Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους (1821) η Μονή ανήκε στην οικογένεια Τζανετάκη. Την δεκαετία του 1970 έγιναν συστηματικές προσπάθειες αναστυλώσεως του παλαιότερου καθολικού, των κελλιών, των βοηθητικών και υπολοίπων χώρων του τετράπλευρου κτιριακού συγκροτήματος της Μονής, και από το 1978 έως και σήμερα λειτούργει ως γυναικείο μοναστήρι. Καθαρίσθηκαν οι εικόνες και οι τοιχογραφίες της Μονής, και κηρύχθηκε διατηρητέο αρχαιολογικό μνημείο.

Πίσω από τη Καρδαμύλη κρυμμένη στο βάθος του φαραγγιού του Βυρού ανάμεσα σε κάθετα βράχια βρίσκεται εγκαταλελειμμένη η Μονή του Σωτήρος. Σύμφωνα με έγγραφο του 1681, η Μονή κτίσθηκε τον 14ο αιώνα. Η ανακαίνιση της πραγματοποιήθηκε το 1807 βάσει εγχάρακτης επιγραφής που βρίσκεται στη δυτική πλευρά του ιερού. Λέγεται ότι στη Μονή Σωτήρος ανήκει Ευαγγέλιο του Ευαγγελιστή Λουκά. Ο ναός, αφιερωμένος στην Μεταμόρφωση του Σωτήρα, βρίσκεται μέσα στη Μονή Σωτήρος, είναι τύπου βασιλικής μονόκλιτης με οκτάπλευρο τρούλο και μεγάλο περίβολο μπροστά στο ναό. Νοτιοδυτικά του περιβόλου σώζονται 2 ορθογώνια κτίσματα που φέρουν ως χρονολογίες τα έτη 1864 και 1900. Στα βόρεια του ναού διακρίνονται βραχώδη σπήλαια. Ο μοναστηριακός ατείχιστος χώρος περιλαμβάνει ακόμη ένα ελαιοτριβείο και ένα μελισσουργείο. Στη Mονή του Σωτήρος διοργανώνεται κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου μεγάλο πανηγύρι που προσελκύει τους κατοίκους και τους επισκέπτες των γύρω περιοχών, οι οποίοι καταφτάνουν με τα αυτοκίνητά τους από ένα αρκετά πετρώδη χωματόδρομο που ξεκινά από το χωριό Πετροβούνι και τερματίζει στην κοίτη του φαραγγιού, απέναντι από τη Mονή. Επίσης υπάρχει και το καλό μονοπάτι που ξεκινά από τη γέφυρα της Καρδαμύλης και σας οδηγεί στη μονή Σωτήρος.

Η Μονή βρίσκεται ερειπωμένη πίσω από τη Καρδαμύλη στο φαράγγι του Βυρού και χρονολογείτε μεταξύ 14ου και 16ου αιώνα. Το καθολικό της Μονής Λυκάκη είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, είναι μικρός εγγεγραμμένος, σταυροειδής, τετρακιόνιος ναός με οκταγωνικό τρούλο Το εσωτερικό της έχει ένα πολύ όμορφο τέμπλο και είναι καταστόλιστο από εξαιρετικές αγιογραφίες του 18ου αιώνα. Δυστυχώς οι περισσότερες από αυτές είναι σε άσχημη κατάσταση λόγω της μη συντήρησης τους και από το γεγονός του ότι είναι γραμμένες από τα ονόματα των παλιών επισκεπτών της, που είχαν το συνήθειο να το χαράζουν πάνω σε αυτές. Η παλαιότερη υπογραφή που εντοπίζεται είναι κάποιου ξένου, περιηγητή πιθανώς, όπου δίπλα στο όνομα αναγράφεται η ημερομηνία 1827. Αυτό ίσως μαρτυρά ότι η μονή ήδη από εκείνη την εποχή να ήταν εγκαταλειμμένη. Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αγιογραφία που βρίσκεται στην οροφή μπαίνοντας στο ναό και απεικονίζει το ζωδιακό κύκλο. Στον περιβάλλοντα χώρο διακρίνονται δύο ακόμα κτίσματα. Στον όροφο του ενός υπάρχουν κτιστές δεξαμενές που προφανώς εξυπηρετούσαν το γειτονικό λιοτρίβι, ερειπωμένο και αυτό. Πέρα από αυτά, ο ναός βρίσκεται σε οικτρή κατάσταση καθώς οι τοίχοι του και η οροφή του στο εσωτερικό έχουν τεράστιες ρωγμές, η ανάγκη για συντήρηση και στερεωτικές εργασίες είναι άμεση και επιτακτική καθώς είναι ζήτημα χρόνου αυτό το υπέροχο ιστορικό και θρησκευτικό μνημείο να υποστεί ανεπανόρθωτη ζημιά.

Το μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής, που ανήκει στον Πανάγιο Τάφο, στο οποίο υπάρχει μια θαυματουργή κατά την παράδοση εικόνα, η οποία παλαιότερα μεταφερόταν από χωριό σε χωρίο σε όλη την περιοχή και για αυτό έχει τεράστια κτηματική περιουσία από δωρεές σε όλη τη Μάνη.

Απέναντι από τον οικισμό Πετροβούνι στα Σωτηριάνικα της δυτικής Μάνης βρίσκεται η Μονή Καράβελη, η οποία καταλαμβάνει στρατηγικής σημασίας ύψωμα, δεσπόζοντας έτσι σε όλο τον κάμπο της Καρδαμύλης. Το μοναστήρι είναι χτισμένο γύρω στο 14o αιώνα και είναι γνωστό στην περιοχή με το όνομα «Καράβελι» επειδή σύμφωνα με την παράδοση, το λάδι που μαζευόταν από την περιουσία του μπορούσε να γεμίσει ένα καράβι. Η Μονή Καράβελη είναι ένα κτηριακό σύνολο με σημαντικά αμυντικά χαρακτηριστικά, όπως ο οχυρός περίβολος και το εξέχον κλουβί με τις δύο πολεμίστρες, όπου η μία σκόπευε την είσοδο της μονής και του καθολικού και η άλλη το μονοπάτι. Το κτίσμα που φέρει το πολεμικό κλουβί είναι γνωστό ως «οντάς» και ταυτίζεται με το ηγουμενείο. Στη σημερινή του μορφή – αποτέλεσμα πολλών οικοδομικών φάσεων και τροποποιήσεων – ο χαρακτήρας αυτός δεν είναι αρκετά εμφανής. Το καθολικό στη Μονή Καράβελη, όπως και στη μονή Βαϊδενίτσας βρίσκεται εκτός του περιβόλου και είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Είναι μία μονόκλιτη, καμαροσκέπαστη βασιλική με τρούλο, ο οποίος μάλιστα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διακόσμηση του με τυφλά τοξύλια, πτερωτές κεφαλές, γεωμετρικά μοτίβα και άλλα λιθανάγλυφα. Κατά την Τουρκοκρατία λειτουργούσε ως κρυφό σχολειό και μετά το 1821 ως μοναστήρι καλογριών. Σήμερα είναι εγκαταλελειμμένο.

Ο ναός της Αγίας Σοφίας στη Γούρνιτσα βρίσκεται στον ομώνυμο οικισμό, που οι ντόπιοι αποκαλούν και Γούρνιτσα κοντά στην Παλιά Καρδαμύλη στην άκρη του λόφου όπου αυτό είναι κτισμένο, με θέα στον κάμπο της Καρδαμύλης και τον ελαιώνα της. Ο ναός, κτισμένος σε χώρο αρχαίου λατομείου, είναι εγγεγραμμένος σταυροειδής δικιόνιος, κτισμένος από πωρόλιθο κατά το ισόδομο σύστημα και εντυπωσιάζει με τις ραδινές αναλογίες του. Το εσωτερικό του είναι κατάγραφο και σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία ο ναός, κτίσμα του 1630, αγιογραφήθηκε το 1700.Ο ναός της Αγίας Σοφίας στη Γούρνιτσα βρίσκεται στον ομώνυμο οικισμό, που οι ντόπιοι αποκαλούν και Γούρνιτσα κοντά στην Παλιά Καρδαμύλη στην άκρη του λόφου όπου αυτό είναι κτισμένο, με θέα στον κάμπο της Καρδαμύλης και τον ελαιώνα της. Ο ναός, κτισμένος σε χώρο αρχαίου λατομείου, είναι εγγεγραμμένος σταυροειδής δικιόνιος, κτισμένος από πωρόλιθο κατά το ισόδομο σύστημα και εντυπωσιάζει με τις ραδινές αναλογίες του. Το εσωτερικό του είναι κατάγραφο και σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία ο ναός, κτίσμα του 1630, αγιογραφήθηκε το 1700.

Ενταγμένος στο οχυρό συγκρότημα του Μούρτζινου Τρουπάκη, του οποίου άλλωστε είναι μέρος του οχυρωματικού περιβόλου, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνα που ήταν και η οικογενειακή εκκλησία, που επιβάλλεται σε όλο το σύνολο με το εντυπωσιακό πολυόροφο κωδωνοστάσιο και τα εξαίρετα λιθανάγλυφα. Μονόκλιτη καμαροσκέπαστη τρουλαία Βασιλική, χτισμένη στη νότια όψη και τον τρούλο κατά το ισόδομο σύστημα χρησιμοποιώντας ως οικοδομικό υλικό κυρίως πωρόλιθο και μαρμαρόπετρα, ενώ οι υπόλοιπες όψεις είναι κτισμένες από αγρολιθοδομή. Τα πλαίσια των ανοιγμάτων κοσμούνται από γλυπτά εξαιρετικής τέχνης, κάποια εκ των οποίων ανάγονται στους βυζαντινούς χρόνους και είναι σε δεύτερη χρήση. Ως αρχιτεκτονικό σύνολο είναι επιβλητικός, ενώ το πολυώροφο κωδωνοστάσιο του, η επτανησιακής τέχνης μεταβυζαντινή τεχνοτροπία του και ο ανάγλυφος δικέφαλος αετός στην είσοδό του, που ήταν βυζαντινό έμβλημα, καθηλώνει τον επισκέπτη. Η καμπάνα του ναού λέγεται ότι είναι λάφυρο πειρατών. Ο Άγιος Σπυρίδωνας μαζί με τα υπόλοιπα κτίσματα – τον πύργο των Τρουπάκηδων, τον οντά, το ελαιοτριβείο κ.λ.π. – αποτελεί ένα εντυπωσιακό σύνολο στο οποίο ανιχνεύει κανένας τους μάρτυρες της οργάνωσης της καθημερινής ζωής μιας μικρής, κλειστής κοινωνίας του 17ου -18ου αιώνα με αμυντική οργάνωση από την οποία ωστόσο δε λείπουν οι ξένες επιδράσεις.

Μέσα στο εντυπωσιακό κάστρο της Ζαρνάτας στην πλαγιά που βλέπει προς το χωριό του Κάμπου, υψώνεται ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, μονόχωρος, σταυρεπίστεγος. Χτισμένος το 1780 είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του 1787 που εντυπωσιάζουν με τα ζωηρά τους χρώματα και τα λαϊκά στοιχεία που παρεισφρύουν σχεδόν σε όλες τις παραστάσεις ανεξαιρέτως. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή και πολύ ενδιαφέρουσα από λαογραφική πλευρά είναι η παράσταση των αίνων που καταλαμβάνει ολόκληρη τη δυτική καμάρα, με τα ζώδια, τους οργανοπαίκτες, τους χορούς γυναικών, τα ζώα, τα ερπετά και τα πτηνά όλου του στερεώματος.

Ο Ναός Αγίου Νικολάου στην Πλάτσα βρίσκεται έξω από τον οικισμό, στη θέση Καμπινάρι. Η τυπολογία της εκκλησίας οδηγεί τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι κατασκευάστηκε το 1000 μ.Χ., καθώς έχει εντοπιστεί πλήθος αρχαϊκών στοιχείων. Πρόκειται για έναν από τους πιο παλιούς βυζαντινούς ναούς της περιοχής, ο οποίος μάλιστα σώζεται έως σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση. Στο τέμπλο του έχουν τοποθετηθεί μαρμάρινα τμήματα του δεύτερου μισού του 12ου αιώνα. Ο Ναός έχει σήμερα τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο χωρίς νάρθηκα. Η εμφάνιση του ναού είναι βαριά και απέριττη εξωτερικά. Η τοιχοποιία αποτελείται από ογκώδεις, λαξευτούς, γκριζοκάστανους πωρόλιθους που προέρχονται από το γειτονικό λατομείο, στο βόρειο και το νότιο κλίτος όμως έχει υποστεί επισκευές από ένα ύψος και επάνω. Η αυστηρή εντύπωση οφείλεται όχι μόνο στην έλλειψη ανοιγμάτων αλλά και στην απουσία κεραμοπλαστικού διακόσμου, ο οποίος περιορίζεται σε μια απλή οδοντωτή ταινία που στέφει τις τρεις κόγχες και το αέτωμα της ανατολικής πλευράς. Η αρχιτεκτονική του Αγίου Νικολάου έχει πολλά και σημαντικά αρχαϊκά στοιχεία που οδήγησαν στο να χρονολογηθεί στο 10ο αιώνα, ακόμα και να παρομοιασθεί με τα μεγαλιθικά μνημεία της Μάνης, νεώτερες όμως έρευνες τον κατατάσσουν στα μνημεία του 12ου αιώνα. Στο εσωτερικό, ενδιαφέρον παρουσιάζει μία μεγαλογράμματη, έμμετρη επιγραφή, ζωγραφισμένη σε οριζόντια ταινία στο κεντρικό κλίτος. Το περιεχόμενό της είναι περίπου το εξής: «Ο ναός αυτός που είναι άγνωστο σε ποιόν άγιο ήταν αφιερωμένος, έχει κτισθεί 200 χρόνια πριν από την εποχή του ανακαινιστή ο οποίος ήταν Κωνσταντίνος Σπανής, ο τζαούσης του δρόγγου των Μελιγκών, δηλαδή ο στρατιωτικός διοικητής της ορεινής περιοχής του Ταϋγέτου, μαζί με τη γυναίκα του την τζαουσίνα Μαρία. Ο Σπανής αφιερώνει το ναό στον Χριστό και σε αντάλλαγμα ζητεί απαλλαγή από τα σφάλματά του». Δύο ακόμη επιγραφές που σώζονται στο νότιο κλίτος (η πρώτη στην αψίδα του Ιερού φέρει τη χρονολογία 1343/1344 και η δεύτερη επάνω από τη δυτική είσοδο το έτος 1348/1349) φανερώνουν ότι απαιτήθηκε μεγάλο διάστημα για να ολοκληρωθεί η διακόσμηση του νότιου κλίτους, που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο και για την τοιχογράφηση του συνέδραμαν οικονομικά πολλά πρόσωπα. Η υψηλή στάθμη της ζωγραφικής του ναού της Μάνης και κυρίως η παρουσία πολλών κλασικών στοιχείων ενισχύει την υπόθεση ότι οι ζωγράφοι είχαν έρθει από το Μυστρά.

Επάνω στο δημόσιο δρόμο που οδηγεί από την Πλάτσα προς τη Λαγκάδα και σε ένα χαμηλό φυσικό έξαρμα υψώνεται ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Ο ναός είναι ίσως ένας από τους κομψότερους βυζαντινούς ναούς στη Μεσσηνιακή Μάνη που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με τις ιδιαίτερα κομψές αναλογίες του και τον κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Χρονολογείται το τελευταίο τέταρτο του 11ου αιώνα και αποτελεί έναν από τους παλαιότερους βυζαντινούς ναούς του χωριού και όλης της περιοχής. Τετρακιόνιος, σταυροειδής με τρούλο. Εξαιρετικής ποιότητας είναι τα πινάκια που κοσμούν τις όψεις ενώ ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει για το γλυπτό τέμπλο με το πεταλόμορφο τόξο και τα επιθήματα των κιονόκρανων με τις ιδιαίτερα γραφικές παραστάσεις ζώων. Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο Νομιτσί ανήκουν σε δύο περιόδους. Από την παλαιότερη τοιχογράφηση, ίδιας περίπου εποχής με την ανέγερση του ναού, δε διασώζονται πολλά στοιχεία αλλά διακρίνεται η ισχυρή προσωπικότητα του ζωγράφου. Η νεότερη φάση χρονολογείται στα μέσα του 16ου αιώνα. Το μαρμάρινο τέμπλο του 12ου αιώνα με την πεταλόμορφη απόληξη της Ωραίας Πύλης είναι ιδιαίτερα σπάνιο για τον ελλαδικό χώρο και αποτελεί ένδειξη πρωτοτυπίας στην τέχνη της τοπικής μαρμαρογλυπτικής.

Ο ναός των Αγίων Αναργύρων βρίσκεται στο χωριό Νομιτσί της Δυτικής Μάνης στη θέση Κούμανη . Τα δύο σημαντικότερα μνημεία (Άγιοι Ανάργυροι και Μεταμόρφωση Σωτήρος) βρίσκονται πάνω στον κύριο οδικό άξονα που από την αρχαιότητα συνδέει την Έξω με τη Μέσα Μάνη. Ο ναός των Αγίων Αναργύρων στο Νομιτσί πιθανολογείται ότι κατασκευάστηκε στην αρχική του μορφή στα τέλη του 10ου αιώνα. Η χρονολόγηση αυτή βασίζεται σε κάποια τμήματα της ζωγραφικής και των αγιογραφιών που εντοπίζονται στον ανατολικό τοίχο της εκκλησίας. Η τεχνική στις αγιογραφίες ταυτίζεται με το ζωγραφικό διάκοσμο σε άλλους ναούς στην χερσόνησο της Μάνης. Οι τοιχογραφίες σύμφωνα με τους μελετητές φιλοτεχνήθηκαν το τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα. Κατά τον 13ο αιώνα ο ναός των Αγίων Αναργύρων μετασκευάστηκε σε μονόχωρο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τρούλο παίρνοντας τη σημερινή του μορφή. Η μετασκευή αυτή κατασκευαστικά συνδέεται με τις νέες τάσεις στην αρχιτεκτονική της νοτιοανατολικής Πελοποννήσου μετά το 1261, πρωταγωνιστικό ρόλο στην διαμόρφωση των οποίων παίζει ο Μυστράς. Στον 13ο αιώνα χρονολογούνται και οι περισσότερες τοιχογραφίες του ναού. Τοξωτό μονόλοβο κωδωνοστάσιο της ίδιας χρονικής περιόδου υψώνεται και σήμερα πάνω από τη θύρα εισόδου.
Είναι από τα σημαντικότερα μνημεία της περιοχής.

Στην ενδοχώρα της Μεσσηνιακής Μάνης, στο βόρειο τμήμα του γραφικού χωριού Καστάνια, επάνω σε έναν μικρό φυσικό βράχο συναντάμε την εκκλησία του Αγίου Πέτρου. Ο ναός του Αγίου Πέτρου αποτελεί το παλαιότερο και σημαντικότερο μνημείο της περιοχής. Πρόκειται για μια μικρή, αλλά εξαιρετικά κομψή εκκλησία, με σταυροειδές σχήμα. Είναι ένας απλός τετρακίονος ναός με μεταγενέστερο νάρθηκα και ένα ακόμα νεότερο, πολυόροφο, πυργοειδές, κωδωνοστάσιο. Οι όψεις του κτίσματος δομούνται κατά το χαρακτηριστικό πλινθοπερίκλειστο σύστημα ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο γλυπτός διάκοσμος του ναού. Αξιοπρόσεκτο είναι το ζωγραφισμένο, ορθογώνιο, ανάγλυφο, μαρμάρινο πλαίσιο της θύρας του Ναού, το οποίο στέφεται από μαρμάρινη πλάκα, η οποία φέρει την παράσταση ενός ελαφιού, μεταξύ δύο πτηνών, το οποίο σπαράσσεται από έναν γρύπα, ένα μυθικό τέρας με σώμα λιονταριού, κεφάλι και φτερά αετού. Ο ναός μπορεί να καταλάβει μια θέση ανάμεσα στα μνημεία του 12ου αιώνα, συγκρινόμενος με παρόμοια ακριβώς χρονολογημένα από την περιοχή της Μάνης. Ο ναός στο εσωτερικό είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του 13ου αιώνα (1350-1400),που ακολουθούν μια ζωγραφική τάση που επιχειρεί να αποδώσει τα συναισθήματα των μορφών με δραματικότητα αλλά και τυποποίηση. Στο δυτικό τμήμα του μνημείου δεσπόζει περίτεχνο κωδωνοστάσιο που χρονολογείται σύμφωνα με επιγραφή στα 1813 και είναι παρόμοιο με αντίστοιχα παραδείγματα της δυτικής Μάνης. Τόσο η υψηλή ποιότητα της αρχιτεκτονικής του, όσο και ο πλούσιος γλυπτός και ζωγραφικός του διάκοσμος καθιστούν το Ναός Αγίου Πέτρου στην Καστάνια ένα από τα σημαντικότερα μεσαιωνικά μνημεία της Μάνης.

Ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του συνοικισμού Φαγκριάνικα, του ορεινού χωριού Μηλέα. Στην περιοχή σώζονται πολλοί βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί, οι οποίοι πιστοποιούν συνέχεια κατοίκησης για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η θέση του χωριού, σε απόκρυφο ορεινό σημείο του Ταϋγέτου αλλά με οπτική επαφή προς τη θάλασσα, συνέβαλε πιθανόν στην ανάπτυξή του. Ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος είναι ο ενοριακός του συνοικισμού. Ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Η ανέγερση του κυρίως ναού ανάγεται στον 13ο αι., όπως μαρτυρούν υπολείμματα τοιχογραφιών και η κεραμοπλαστική διακόσμηση των τοίχων του. Το υπόλοιπο τμήμα του ναού χρονολογείται στον 18ο αιώνα, ενώ το χαρακτηριστικό πυργοειδές μανιάτικο κωδωνοστάσιο κτίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα, με επιδράσεις από παρόμοια κτίσματα των Επτανήσων. Τα εγχάρακτα και ανάγλυφα διακοσμητικά, με έντονο το λαϊκό χαρακτήρα, αποτελούν δείγματα της επιδεξιότητας και της φαντασίας του τεχνίτη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η επιγραφή πάνω από το προστώο, όπου μνημονεύεται το όνομα του “καπετάν Παναγιώτη Στρατάκη” και η χρονολογία 1808, μάλλον έτος ανέγερσης του κωδωνοστασίου. Το μνημείο, μαζί με το κωδωνοστάσιο, αποτελεί τυπικό δείγμα της μανιάτικης εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής.

Νοτιοανατολικά του χωριού Σωτηριάνικα, στη θέση “Μαυρίνιτσα”,σε ένα επιβλητικό τοπίο όπου κυριαρχεί ο πέτρινος όγκος του Ταΰγετου τεμνόμενος από το μεσαιωνικό πιθανότατα μονοπάτι που οδηγεί από τα Σωτηριάνικα στα Αλτομυρά, πάνω σε ένα μικρό λόφο που στεφανώνεται με κυπαρίσσια και ελιές και ενταγμένη σε ένα χώρο που παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, συναντά ο επισκέπτης τη μικρή, μονόχωρη, καμαροσκέπαστη εκκλησία της Αγίας Κυριακής κτισμένη δίπλα σε μεγάλο αλώνι. Οι όψεις της είναι αδιάρθρωτες και απλές, με λιτό κεραμοπλαστικό διάκοσμο απ’ όπου ξεχωρίζει το κοσμημένο πινάκιο της δυτικής όψης. Το κτίσμα, το οποίο χρονολογείται στο 13οαι. κοσμείται στο εσωτερικό του με ένα εξαιρετικό τοιχογραφικό σύνολο που απηχεί καλλιτεχνικές εκφράσεις υψηλής ποιότητας και ανάγεται στο τέλος του 13ου ή στις αρχές του 14ου αι. Διατηρούνται τοιχογραφίες με σκηνές από τη ζωή του Χριστού και της τιμώμενης Αγίας, που η γιορτή της στις 7 Ιουλίου συμπίπτει χρονικά με αγροτικές δραστηριότητες και τη χρήση του αλωνιού. Κατά καιρούς το μνημείο υπέστη σοβαρές ζημιές από σεισμούς και αναστηλώθηκε πρόσφατα από την Αρχαιολογική Υπηρεσία.

Ανάμεσα στα Καλλιανέϊκα και τους Δολούς, επάνω στο παλαιό καλντερίμι που συνέδεε τα δυο χωρία προβάλει ο μικρός, γραφικός ναός του Αγίου Νικολάου. Ανήκει στον τύπο του σταυρεπίστεγου, αποτελεί μάλιστα ένα από τα πρωϊμότερα παραδείγματα αυτού στη Μεσσηνιακή Μάνη και ανάγεται στην παλαιολόγεια περίοδο. Φέρει ιδιαίτερα ενδιαφέροντα κεραμοπλαστικό διάκοσμο στις όψεις καθώς και στα κεραμικά πινάκια, από τα οποία σήμερα διακρίνουμε μόνο το αποτύπωμα. Στο εσωτερικό του σώζει αποσπασματικά τοιχογραφίες της όψιμης μεταβυζαντινής περιόδου. Λείψανα παλαιότερης φάσης τοιχογράφησης είναι επίσης εμφανή.

Νοτιοδυτικά της Κάτω Χώρας κοντά στο δρόμο που οδηγεί στις Κιτριές βρίσκουμε το ναό της Αγίας Παρασκευής, καθολικό μοναστηριού που διαλύθηκε από τους Βαυαρούς το 1834. Προβάλλει εντυπωσιακά με τις κομψές αναλογίες της μέσα στον ερειπιώνα – κατάλοιπα των κελιών, του πύργου, της στέρνας, του λιοτριβειού – της άλλοτε ακμάζουσας μονής. Είναι κτισμένη στον τύπο του ελεύθερου σταυρού όπως άλλωστε και μια σειρά καθολικά μονών του 17ου και 18ου αιώνα. Ιδιαίτερα επιμελημένες η δυτική και η ανατολική όψη καθώς και το τύμπανο του τρούλου που διακοσμούνται με εντοιχισμένα πινάκια. Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες του εργαστηρίου του ζωγράφου Παναγιώτη Μπενιζέλου και εκτελέστηκαν σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία του 1698. Στο τοιχογραφικά σύνολο αναγνωρίζει κανένας τουλάχιστον δύο διαφορετικούς ζωγράφους που εργάστηκαν ταυτόχρονα. Οι δύο τεχνίτες συνυπάρχουν και αντιπαρατίθενται με σαφήνεια, ο καθένας με τα δικά του χαρακτηριστικά και τη δική του τεχνοτροπία, στη παράσταση της Δέησης του τέμπλου, όπου το αριστερά τμήμα έχει εκτελέσει ο πρώτος και πλέον επιδέξιος ζωγράφος και βεβαίως επικεφαλής του συνεργείου και το δεξιά ο βοηθός. Αριστερά της εισόδου, η μορφή του Άρχοντα Μιχαήλ ξαφνιάζει. Ο αρχάγγελος παρουσιάζεται με αποτροπαϊκά σύμβολα στη στολή του, για πρώτη φορά σε εκκλησία της Μάνης. Η ζωγραφική της Αγίας Παρασκευής αποτελεί ένα ενδεικτικό ζωγραφικό σύνολο τόσο για τις επικρατούσες τάσεις στη μεταβυζαντινή ζωγραφική όσο και για τον τρόπο που δούλευαν και οργανώνονταν τα εργαστήρια.

Μέσα στο χωριό του Κάμπου, πάνω στον κεντρικό δρόμο, στέκει ο θαυμάσιος βυζαντινός ναός των Αγίων Θεοδώρων, που διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Στο ναό των Αγίων Θεοδώρων υπάρχει αρχαία επιγραφή του 5ου π.Χ. αιώνα και άλλα μεταγενέστερα λείψανα. Είναι κτίσμα του 12ου μ.Χ. αιώνα και της ίδιας τέχνης και εποχής με το βυζαντινό ναό των Αγίων Αποστόλων Καλαμάτας. Έχει ωραιότατες αγιογραφίες, και αναστηλώθηκε το 1968. Με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού έχει χαρακτηρίσει ως Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο.

Στα Τσέρια συναντάμε το ναό των Ταξιαρχών, κτισμένο το 1836 με όλα τα χαρακτηριστικά που παγιώθηκαν αυτά τα χρόνια στον τόπο. Διαθέτει εξαιρετική λιθοδομή, μοναδικά λαϊκά ανάγλυφα εντοιχισμένα στην τοιχοποιία και στα υπέρθυρα των εισόδων και των παραθύρων. Έχει εξαίρετο πυργόσχημο καμπαναριό που έφτιαξε ο Παναγιώτης Καραμανέας το 1844 και ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Σε φαράγγι ανάμεσα στα χωριά Σαϊδώνα και Εξωχώρι της Μεσσηνιακής Μάνης βρίσκεται το ερειπωμένο Μοναστήρι του Σαμουήλ, με καθολικό αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η επίσκεψη είναι δυνατή από το Εξωχώρι, μέσω ασφαλτοστρωμένου δρόμου με ΒΑ κατεύθυνση, σε δρόμο που οδηγεί στο περίφημο δάσος της Βασιλικής. Δυσάρεστη έκπληξη περιμένει τον επισκέπτη όταν ξαφνικά η άσφαλτος σταματά και συνεχίζει δασικός δρόμος μέχρι το Μοναστήρι και τη Σαϊδώνα, από την οποία η πρόσβαση είναι συντομότερη.
Το Μοναστήρι είναι κτισμένο σε ρεματιά στη δυτική πλαγιά της βουνοκορφής «Σωτηρίτσα» του Ταϋγέτου. Η δροσερή ρεματιά ήταν καταπράσινη από κέδρα, έλατα, καρυδιές, ακόμα και κληματαριές ενώ το νερό που έτρεχε δρόσιζε ανθρώπους, πουλιά και ζώα της περιοχής. Σήμερα παρ’ όλο που το νερό μεταφέρθηκε στα χωριά προς ύδρευση, η ρεματιά έχει πλούσια βλάστηση που αποτελεί δροσερή όαση για τα είδη πανίδας και ορνιθοπανίδας της περιοχής, ενώ οι πανέμορφες πεταλούδες εξακολουθούν να αιωρούνται. Για το κτίσιμο του και για τα θαύματά του λέγονται διάφοροι θρύλοι, αλλά πότε κτίστηκε δεν είναι εξακριβωμένο. Φθαρμένη επιγραφή αναφέρει το έτος 1633, χωρίς να γνωρίζουμε αν είναι η κτητορική, ενώ σε τοιχογραφημένη εικόνα της δεύτερης τοιχογράφησης αναγράφεται το έτος 1760. Η εκκλησία εσωτερικά είναι τοιχογραφημένη αλλά οι τοιχογραφίες έχουν καταστραφεί. Το καθολικό διαμορφώνεται σε σχήμα ελεύθερου σταυρού, με τρούλο στην ένωση των κεραιών του. Στο περιτοιχισμένο προαύλιο βρίσκονται ένας πολεμόπυργος, η εκκλησία και ερείπια κτιρίων με πολεμότρυπες. Το Μοναστήρι είχε σιδηρουργείο και καλογήρους μαστόρους που επισκεύαζαν γεωργικά εργαλεία και τα όπλα των κλεφταρματωλών και καπεταναίων της εποχής. Η στέγαση όλων των κτισμάτων γινόταν με σχιστόπλακες. Μία παράδοση αναφέρει ότι εκεί καλογέρεψε ένα Μανιατόπουλο με το όνομα Σαμουήλ και ότι-μετά από μετοικεσία Μανιατών στην Ήπειρο- είναι ο καλόγερος Σαμουήλ του Σουλίου της Ηπείρου. Τα Μοναστήρια Σαμουήλ και Βαϊδενίτσας και ο πολεμόπυργος του καπετάν Κιτρινιάρη στη Βαϊδενίτσα, πάνω στο ξερόβραχο της «κουδούνας», αποτελούσαν το οχυρό τρίγωνο της Σαϊδώνας για άμυνα και φύλαξη των χωριών της Καρδαμύλης και της Ανδρούβιστας από τυχόν επιδρομές Τούρκων, από τη πλευρά της Βασιλικής. Η εποχή αυτή ήταν σημαντική για την ευρύτερη περιοχή, καθώς τότε γίνεται έδρα επισκοπής και γνωρίζει δημογραφική και οικονομική ανάκαμψη. Παλιότερα και μέχρι τον Μεσοπόλεμο υπήρχαν καλόγεροι στο Μοναστήρι, που αποτελούσε μετόχι του Μεγάλου Σπηλαίου. Στις 15 Αυγούστου εορτάζεται η ομώνυμη εκκλησία, που βρίσκεται στο περίβολο του Μοναστηριού, από τους Σαϊδωνίτες και τους κατοίκους κοντινών χωριών.

Μεταξύ των βουνοκορφών της «Μαυροβούνας» και του «Ταξιάρχη» του Ταϋγέτου, στην ανατολική πλευρά μιας ρεματιάς βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της Βαϊδενίτσας ή Βοϊδενίτσας. Η πρόσβαση γίνεται είτε από τη Σαϊδώνα, είτε από το Εξωχώρι, περίπου στη μέση της απόστασης των δύο χωριών.
Η ονομασία μάλλον προέρχεται από τη σλάβικη λέξη «Βόδα» που σημαίνει νερό ή «βοδονίτσα» που σημαίνει μύλος, νερόμυλος. Άλλωστε κοντά στο Μοναστήρι βρίσκονται έξη παμπάλαιοι νερόμυλοι που εξυπηρετούσαν τα χωριά της περιοχής μέχρι τη περίοδο του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Η ύπαρξη μέχρι και σήμερα χειμάρρων δίπλα στο συγκρότημα επέτρεψε τη λειτουργία τους, παρέχοντας στους μοναχούς επάρκεια αγαθών. Το συγκρότημα ήταν περιφραγμένο από μαντρότοιχο για την απόκρουση επιδρομέων. Η χρονολόγηση της ανέγερσής του δεν έχει γίνει. Πιθανόν να κτίσθηκε για άμυνα και φύλαξη των χωριών της Καρδαμύλης και της Ανδρούβιστας από τυχόν επιδρομές Τούρκων, από τη πλευρά της Σπάρτης μέσω του δάσους της Βασιλικής. Τα Μοναστήρια της Βαϊδενίτσας, του Σαμουήλ και ο πολεμόπυργος του καπετάν Κιτρινιάρη, πάνω στο ξερόβραχο της «κουδούνας», πράγματι αποτελούν ένα ισχυρό οχυρό τρίγωνο άμυνας. Η εκκλησία βρίσκεται εκτός περιβόλου και πρέπει να είναι νεώτερη. Πιθανόν εντός περιβόλου να υπήρχε παλαιότερη. Δεν είναι τοιχογραφημένη, αλλά διατηρεί αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1865 που μνημονεύει τους ντόπιους τεχνίτες αδερφούς Γεννηματέα. Στην πέτρινη παραστάδα της αριστερής πλευράς της εισόδου διακρίνουμε επιγραφή με χαραγμένο σταυρό και χρονολογία 1807. Παλιότερα υπήρξε καταφύγιο κλεφταρματωλών ενώ σ’ αυτό κατέφυγε ο αντιοθωνικός κήρυκας Παπουλάκης που αναστάτωσε τη περιοχή με τα κηρύγματά του και συνελήφθη το 1852. Σ’ αυτό φιλοξενήθηκαν κατά τη κατοχή Κύπριοι και Άγγλοι στρατιώτες και αυτό αποτέλεσε την αιτία επιδρομής των Ιταλών το 1942, με αποτέλεσμα να πυρποληθούν τα περισσότερα κτίρια του Μοναστηριού. Σήμερα διασώζεται πολεμόπυργος, με θολωτή στέγη και πολεμίστρες ενώ υπάρχει ορατότητα με το πύργο του καπετάν Κιτρινιάρη, χαμηλότερα στη πλαγιά. Παλιότερα και μέχρι τον Μεσοπόλεμο υπήρχαν καλόγεροι στο Μοναστήρι, που αποτελούσε μετόχι του Μεγάλου Σπηλαίου. Το ερειπωμένο Μοναστήρι στέκεται περήφανο ανάμεσα στις καρυδιές και στις κερασιές της πανέμορφης ρεματιάς, ενώ το λιγοστό νερό από την υπερχείλιση της κοντινής δεξαμενής κυλάει ανάμεσα στα βράχια και σε ορισμένα σημεία σχηματίζει μικρές λιμνούλες. Εκεί κατά καιρούς βρίσκονται και καβούρια, που στο καύκαλό τους λέγεται ότι διακρίνεται το γράμμα «Β». Ο επισκέπτης δροσίζεται από στάλες νερού που αναβλύζουν από τα τοιχώματα της πλούσιας σε βλάστηση ρεματιάς, η οποία φιλοξενεί τη πανίδα και ορνιθοπανίδα της περιοχής. Στη Βαϊδενίτσα υπάρχει ο τεράστιος «Βράχος του Κατσικά» καθώς και το «Βάραθρο της Σύνιστρας» βάθους 38 μέτρων και από εδώ αρχίζει το Φαράγγι της Νούπαντης το οποίο καταλήγει στη παραλία «του Φονέα», ανατολικά της Καρδαμύλης. Στις 8 Σεπτεμβρίου, εορτή των γενεθλίων της Παναγίας, εορτάζεται η ομώνυμη εκκλησία που βρίσκεται στο περίβολο του Μοναστηριού, από τους προσκυνητές των κοντινών χωριών.

Η Υπαπαντή του Σωτήρος είναι ο μητροπολιτικός ναός της μεσσηνιακής πρωτεύουσας. Είναι ένας από τους πιο μεγαλόπρεπους ναούς Βυζαντινού Ρυθμού, χτίστηκε το 1839 και εγκαινιάστηκε το 1873. Πανηγυρίζει κάθε 2 Φεβρουαρίου, ημέρα τοπικής αργίας, καθώς η Παναγία η Υπαπαντή είναι η προστάτης της Καλαμάτας. Στο ναό της Υπαπαντής φυλάσσεται η ιερή εικόνα της Παναγίας Υπαπαντής που χρονολογείται στο 672 μ.Χ. Βρέθηκε με θαυματουργό τρόπο σε στάβλο επί Τουρκοκρατίας στα ερείπια της μικρής εκκλησίας που καταστράφηκε πιθανότατα το 1770 μετά από όραμα που είδε ένας σταβλίτης. Το αξιοθαύμαστο ήταν πως ενώ στο πίσω μέρος της ήταν όλη καμένη το μπροστινό τμήμα ήταν ανέπαφο. Έφερε επιγραφή με την επωνυμία ΥΠΑΠΑΝΤΗ αφιερωμένη στον τον Ιερόν Ναόν της Υπαπαντής του Σωτήρος , τον πυρποληθέντα κατά των αιώνων της αιχμαλωσίας της Πελοποννήσου. Ήταν καμένη στο πίσω μέρος διότι ήταν μέσα στον Ναό που πυρπολήθηκε. Η εικόνα αποκαταστάθηκε από τον αγιογράφο και συγγραφέα Δ. Κ. Βυζάντιο το 1839. Το 1841 έπεσε στην Καλαμάτα κάποια βαριάς μορφής επιδημία (πιθανολογείται ότι ήταν πανώλη), με πάρα πολλούς νεκρούς. Βλέποντας οι Καλαματιανοί την μάστιγα της ασθενείας ζήτησαν να γίνει λιτανεία της Εικόνας. Την ώρα της λιτανείας έγινε το θαύμα και η νόσος εξαφανίστηκε. Η λιτάνευση της Εικόνας καθιερώθηκε να γίνεται κάθε χρόνο, την ημέρα της γιορτής. Μετά την εύρεση της Αγίας Εικόνας ανεγέρθη στον τόπο που βρέθηκε, μικρή κατά αρχάς Εκκλησία με το όνομα Υπαπαντή προς τιμήν της επιγραφής της Αγίας Εικόνας, αλλά καθώς και του αρχαίου Ναού της Υπαπαντής, όπου ήταν στον τόπο εκείνο. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας κατεδαφίστηκε ο μικρός αυτός Ναός και στην θέση αυτού ανεγέρθη ο νέος μεγαλοπρεπέστατος Ναός της Υπαπαντής, όπου εγκαινιάσθηκε στις 19 Αυγούστου 1873, όπου έκτοτε είναι και ο Μητροπολιτικός Ναός της Καλαμάτας. Οι σεισμοί, τόσο και του 1886, όσο και του 1986, κατέστρεψαν τον κεντρικό τρούλο της εκκλησίας, ο οποίος αποκαταστάθηκε σύμφωνα με τα αρχικά σχέδια.

Στη βόρεια πλευρά της πλατείας 23ης Μαρτίου προβάλλουν οι Άγιοι Απόστολοι, ένας μικρός αλλά ιστορικός ναός που αποτελεί σήμα κατατεθέν της πόλης, ιδιαίτερης σημασίας τόσο για την τοπική όσο και για τη νεότερη ελληνική ιστορία. Εδώ, το μεσημέρι της 23 Μαρτίου 1821, σύμφωνα με την κρατούσα παράδοση, συγκεντρώθηκαν οι δυνάμεις των εξεγερμένων Ελλήνων, με ηγέτες τους Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Παπαφλέσσα, Νικηταρά, Αναγνωσταρά, Μητροπέτροβα και πολλούς άλλους οπλαρχηγούς και πρόκριτους της ευρύτερης περιοχής της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου, ορκίστηκαν και πρωτοανέμισαν τα λάβαρα της εθνεγερσίας του 1821. Στη σημερινή του μορφή, ο ναός αποτελείται από δύο τμήματα: το παλαιότερο ανατολικό, που χρησίμευσε ως Ιερό Βήμα, και το δυτικό, που προστέθηκε ως ευρύχωρη αίθουσα και αποτέλεσε την κυρίως εκκλησία στη συνέχεια. Ο αρχικός ναός, χτισμένος με άψογη πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία και εξαιρετικά κεραμοπλαστικά κοσμήματα, ανήκει στην παραλλαγή του ελεύθερου σταυρού με τρούλο, χρονολογείται στη Μέση Βυζαντινή περίοδο (μέσα 11ου-12ος αι.) και διασώζει κάποιες τοιχογραφίες του 14ου αι. Στα ανατολικά προβάλλει τρίπλευρη εξωτερική αψίδα. Στα δυτικά του αρχικού πυρήνα κατασκευάστηκε κατά το 18ο αι. (Β΄ Ενετοκρατία) μια τρουλαία βασιλική με κωδωνοστάσιο στη βορειοανατολική γωνία του αρχικού ναού, προκειμένου να εξασφαλιστεί περισσότερος χώρος για το εκκλησίασμα. Κατά τη φάση οικοδόμησης της προσθήκης, καθαιρέθηκε το δυτικό σκέλος του σταυρού του αρχικού ναού, ώστε να επιτευχθεί καλύτερη σύζευξη των δύο φάσεων. Ο ναός υπέστη μεγάλες καταστροφές στο σεισμό του 1986, στη συνέχεια όμως πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες αναστηλωτικές εργασίες, κι έτσι το μνημείο αποκαταστάθηκε στην αρχική του μορφή.

Ο ναός της Αγίας Θεοδώρας κτίστηκε μεταξύ του 1050-1100 προς τιμήν της οσιομάρτυρας Θεοδώρας και αποτελεί μοναδικό φαινόμενο. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Βάστα της Μεγαλόπολης σε μια κατάφυτη ειδυλλιακή ρεματιά με πυκνό δάσος από θεόρατες βελανιδιές. Γιορτάζει στις 11 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο όπου χιλιάδες προσκυνητές επισκέπτονται το εκκλησάκι για να προσκυνήσουν και να θαυμάσουν αυτό το μοναδικό σύμπλεγμα, ένα ανεξήγητο θαύμα της φύσης που κυριαρχεί στο γαλήνιο αυτό τοπίο. Η παράδοση αναφέρει πως το θαύμα της Φύσης έχει σχέση με το μαρτύριο της Αγίας. Ποιο όμως είναι το θαύμα της φύσης: Ένα μικρό εκκλησάκι που το αγκαλιάζουν δεκαεφτά πελώρια δένδρα ηλικίας 200-250 περίπου χρόνων, που είναι φυτρωμένα πάνω στη στέγη του. Τα κλαδιά τους ξεφυτρώνουν από τη σκεπή ενώ οι ρίζες τους, που δε φαίνονται, περνούν μέσα από τους τοίχους του για να καταλήξουν στο έδαφος. Ο θρύλος λέει ότι η Αγία Θεοδώρα για να καλύψει τις υποχρεώσεις της οικογένειας της, σε ηλικία 17 ετών, μεταμφιέστηκε σε άνδρα και κατατάχτηκε στο στρατό του Βυζαντίου σαν “καπετάν Θοδωρής”. Εκεί, κατόπιν σκευωρίας, κατηγορήθηκε άδικα για πράξεις άνομες και θανατώθηκε στο σημείο αυτό. Λίγο πριν την εκτελέσουν, είπε: “Κάνε Κύριε τα χρόνια μου να γίνουν δέντρα και το αίμα μου νερό να τα ποτίζει”. Άλλη θεωρία διατείνεται ότι η Αγία Θεοδώρα ήταν η Αυγούστα Θεοδώρα, κόρη του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Η΄ της μακεδονικής δυναστείας, που λέγεται πως βασίλεψε σαν άνδρας από το 1055 μέχρι το 1056. Η Αυγούστα Θεοδώρα κατά τους ισχυρισμούς του Μιχαήλ ΣΤ΄ του Στρατιωτικού που την διαδέχθηκε με κίνημα αρρώστησε βαριά και πέθανε, ενώ κατ’ άλλους εικάζεται ότι ο ίδιος την δολοφόνησε και την έθαψε εδώ. Η Αγία Θεοδώρα έχει μπει στο Βιβλίο Ρεκόρ Γκίνες.

Το παλαιοχριστιανικό διάσκαφο κοιμητήριο του Αγίου Ονουφρίου, μοναδικό στο είδος του για ολόκληρη την Πελοπόννησο, βρίσκεται στην πλαγιά του βουνού του Αγίου Νικολάου 3 χλμ βόρεια της Μεθώνης.
Ιδρύθηκε μάλλον τον 4ο αιώνα μ.χ. και ήταν σε χρήση ως τον 6ο μ.χ., ενώ πολύ αργότερα (12ο-13ο αιώνα) ο χώρος του χρησιμοποιήθηκε ως ασκητήριο και τοιχογραφήθηκε. Το παλαιοχριστιανικό κοιμητήριο είναι λαξευμένο στο φυσικό από πωρόλιθο βράχο, αποτελείται από έξι θαλάμους και περικλείει αφενός αρκοσόλια, (αψιδωτοί χριστιανικοί τάφοι των κατακομβών) που ανοίγονται στις παρειές των θαλάμων και αφετέρου λακκοειδείς τάφους που έχουν σκαφτεί επί του εδάφους. Στο ύψος της γενέσεως των τόξων των αρκοσολίων ανοίγονται μικρές κόγχες για την εναπόθεση λύχνων, και στις πλευρές των θαλάμων υπάρχουν έδρανα και τράπεζες προσφορών, κατασκευές που συνδέονται με τη νεκρική λατρεία. Η οροφή των θαλάμων είναι οριζόντια και τα αρκοσόλια έχουν την μορφή σχετικά υψηλών τυφλών τόξων. Τα τοιχώματα καλύπτονταν αρχικά με τοιχογραφίες, ελάχιστα δείγματα των οποίων είναι σήμερα ορατά. Κατά τους ύστερους βυζαντινούς χρόνους (12ος – 14ος αι.) το κοιμητήριο είχε μετατραπεί σε ασκητήριο. Τότε κτίστηκε τοίχος μπροστά από τον πρώτο θάλαμο, ο οποίος επιπλέον κοσμήθηκε και με νέες τοιχογραφίες, ελάχιστα μέρη των οποίων διασώθηκαν. Το κοιμητήριο παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τις παλαιοχριστιανικές κατακόμβες της Μήλου καθώς και της Κάτω Ιταλίας και Σικελίας και είναι ένα από τα ελάχιστα μεσσηνιακά μνημεία της παλαιοχριστιανικής εποχής. Το μνημείο ερευνήθηκε ανασκαφικά κατά τον Αύγουστο του 1967 και κατά το έτος 1968. Η περιοχή γύρω από το μνημείο υπήρξε κατά τους αρχαίους και μεσαιωνικούς χρόνους λατομείο πωρόλιθου. Από εδώ χρησιμοποιήθηκε δομικό υλικό για την κατασκευή του Κάστρου της Μεθώνης. Βρίσκεται στο 20ό χλμ. του δρόμου Μεθώνης-Πύλου, στην παράκαμψη αριστερά για τον Άγιο Αθανάσιο. θα το δείτε έπειτα από μια σύντομη πεζοπορία προς την κορυφή του χαμηλού λόφου.

Ο Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος βρίσκεται στο κέντρο της Χριστιανούπολης, που σήμερα μεν είναι ένα μικρό χωριό, κατά το Μεσαίωνα όμως αποτελούσε έδρα μητρόπολης. Σύμφωνα με μαρτυρίες γραπτών πηγών φαίνεται πως στα τέλη του 11ου αιώνα, η Χριστιανούπολη από απλή επισκοπή έγινε αρχιεπισκοπή και μετά από πολλές αλλαγές στη διάρκεια των αιώνων έπαψε να είναι μητρόπολη το 1833. Ο ναός είναι ο μεγαλύτερος Βυζαντινός ναός του Μωριά και ένα από τα μεγαλύτερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας και πάρα πολύ σημαντικό σαν κτίριο. Η παράδοση αναφέρει ότι ο ναός χτίστηκε πάνω από τον αρχαίο ναό του Σωτήρος Διός την εποχή της δυναστείας των Κομνηνών. Το κτΙριακό συγκρότημα των Χριστιανών αποτελείται από δύο οικοδομήματα: το ναό και το εφαπτόμενο στα δυτικά αυτού κτήριο, ημιερειπωμένο σήμερα, που χρησίμευε ως επισκοπικό μέγαρο. Η εκκλησία, που ήταν ερειπωμένη μετά από τον καταστροφικό σεισμό του 1886 και αναστηλώθηκε από τον Ε. Στίκα, ανήκει τυπολογικά στους σύνθετους οκταγωνικούς με νάρθηκα. Αποτελείται από το τριμερές Ιερό, το κεντρικό τρουλαίο τμήμα και τους περιβάλλοντες αυτό χώρους. Το μνημείο διαθέτει πολλά και μεγάλα παράθυρα ποικίλης μορφής. Η τοιχοποιία είναι ιδιαίτερα επιμελημένη και ακολουθεί το πλινθοπερίκλειστο σύστημα δόμησης. Στο κάτω μέρος των μακρών τοίχων σχηματίζεται σειρά σταυρών από μεγάλους δόμους πιθανόν προερχόμενους από αρχαίο κτίσμα. Οι “σταυροί” αυτοί είναι σε χρήση κατά το β΄ μισό του 11ου αιώνα. Ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος είναι περιορισμένος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο γλυπτός διάκοσμος αν και χρησιμοποιείται με φειδώ. Μαρμάρινο ήταν και το αρχικό τέμπλο του ναού-ελάχιστα τμήματα έχουν σωθεί-το οποίο αντικαταστάθηκε από κτιστό κατά την Τουρκοκρατία. Από το ζωγραφικό διάκοσμο σώζονται ελάχιστες τοιχογραφίες και συγκεκριμένα ίχνη της Πλατυτέρας στην κόγχη, ολόσωμες μορφές Αγίων στο Διακονικό και μετάλλια με προτομές διακόνων στα εσωράχια των τόξων των θυρών του Ιερού, που χρονολογούνται στο 12ο αιώνα.