Η Μηλέα Μεσσηνίας, γνωστή και ως Μηλιά, βρίσκεται στη δυτική πλευρά της οροσειράς του Ταϋγέτου, σε υψόμετρο 550 μ.-600μ. και απέχει 15χλμ. από την Στούπα. Είναι χωριό μέσα στην θαμνόφυτη βλάστηση και μέσα σε ρεματιές. Παραδοσιακά σπίτια με διάκοσμο, εξαίρετες εκκλησίες με δεσπόζουσα την Μεταμόρφωση με το μεγαλόπρεπο καμπαναριό της. Αποτελείται από τους οικισμούς Φαγριάνικα, Ξανθιάνικα, Σεκουριάνικα, Κάτω Χώρα και Κυβέλεια (Γαρμπελιά).
Το όνομά της, κατά την επικρατέστερη άποψη, το οφείλει στην ευδοκίμηση στην περιοχή του οπωροφόρου δέντρου “μηλιά”. Άλλες εκδοχές θέλουν το όνομα να προέρχεται από την Ομηρική λέξη «μήλα» που σημαίνει γιδοπρόβατα, ή από το γεγονός ότι στην περιοχή αφθονεί το θαμνώδες φυτό “σφακομηλιά”. Η πρώτη μαρτυρία του ονόματος Μηλέα, απαντά σε Βενετικό έγγραφο του 1465. Το πότε ακριβώς χτίστηκε μας είναι άγνωστο. Κατά την παράδοση, στην τοποθεσία αυτή υπήρχε στους αρχαίους χρόνους ναός της θεάς Αθηνάς διακονούμενος από πολλούς ιερείς. Ένας από αυτούς, ο Βρασίδας, το 382 μ.Χ. επισκέφθηκε την εκχριστιανισθείσα, εν τω μεταξύ, Πάτρα όπου κατηχήθηκε στον Χριστιανισμό και μετονομάστηκε Βιτάλιος. Όταν επέστρεψε, μύησε και τους άλλους ιερείς στον χριστιανισμό και από κοινού, κήρυξαν στα γύρω χωριά την Χριστιανική θρησκεία, αφιέρωσαν δε τον ναό στη Γένεση της Παναγίας, που γιορτάζεται στις 8 του Σεπτέμβρη.
Η Μηλιά αποτελούσε το μέσον μιας εκ των διαδρομών της Αρχαίας Σπάρτης προς τα Μεσσηνιακά παράλια και ήταν βασικός σταθμός ανάπαυλας της διήμερης πορείας που ακολουθούσαν οι ταξιδιώτες. Η Μηλιά ήταν μία από επτά Καπετανίες της Έξω Μάνης, με καπετάνιο τον Γιωργάκη Κυβέλο, που είχε τον πύργο του στη Γαρμπελιά. Η Μηλιά ήταν επίσης έδρα (1730) μιας από τις πέντε Επισκοπές της Έξω Μάνης. Στην Μηλιά κατέφυγε κυνηγημένος μετά τα Ορλωφικά ο Κωνσταντής Κολοκοτρώνης με την οικογένειά του και τον δεκάχρονο τότε Θεόδωρο. Στην μάχη της Μικρής Καστάνιας προδόθηκε και σκοτώθηκε . Το σώμα του, πουβρέθηκε ακέφαλο, θάφτηκε στη Μηλιά, στο συνοικισμό Γαρμπελιά, όπου σώζεται ο τάφος του.
Αξιοθέατα
Ακριβώς πάνω από το χωριό είναι κτισμένη, σε ένα μικρό οροπέδιο σε υψόμετρο 1000μ, η Μονή της Παναγίας της Γιάτρισσας. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι ναοί:
1. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, (άλλοτε Ταξιαρχών) 13ου αιώνα, με το εντυπωσιακό διατηρημένο καμπαναριό,
2. Κοίμησης της Θεοτόκου, 12ου αιώνα, με εξαιρετική τοιχογράφηση,
3. Αγίου Ιωάννη, αγιογραφημένος το 1706 από τον Καλλέργη,
4. Αγίου Νικολάου, με μάρμαρα του 11ου αιώνα και παλαιά Αγία Τράπεζα.
Επίσης στην περιοχή της Μηλιάς υπάρχει επίσης και ένα φυσικό μνημείο ομορφιάς.Πρόκειται για το σπήλαιο στη θέση «Κοσμένικα» με πλούσιο διάκοσμο, από καλά διατηρημένους σταλακτιτικούς και σταλαγμιτικούς σχηματισμούς. Οι διαστάσεις του βατού τμήματος του σπηλαίου είναι 14μ. επί 15μ. με μέγιστο ύψος 5μ. Τέλος η Μηλιά είναι η γενέτειρα του ποιητή και δάσκαλου Νικήτα Νιφάκη ή Νιφάκου μοναδικού για την εποχή του.
